زنجان گنبدی فیروزای رنگ در محاصره داربستهای فلزی 30 ساله علاقه مندان به جاذبه های تاریخی و گردشگری را به این شهر می خواند، گنبدی بزرگ و رفیع که ریشه در تاریخ و فرهنگ مردم ایران زمین دارد.

گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان و مقبره اولجایتو است. این بنا مسجدی است بسیار زیبا از حیث معماری، تزیینات داخلی و بزرگی در دنیا مشهور است. گنبد مزبور در پنج فرسخی شرق شهر زنجان در داخل باروی شهر قدیم سلطانیه قرار گرفته و بنایی است هشت ضلعی که طول هر ضلع آن ?? گز است.

هشت مناره در اطراف گنبد است و این بنا قدیمی‌ترین گنبد دوپوش موجود در ایران محسوب می شود. رنگ گنبد آبی است. آنچنان آبی که مدهوش رنگ منحصر به فرد آن می شوی اما مرور زمان غبار بر این رنگ آبی نشانده است. خود گنبد از کاشی‌های فیروزه‌‌ای رنگ پوشیده شده و سقف داخل اتاقهای بالا با گچ‌بری‌های و آجرهای رنگارنگ تزیین یافته است.

بر روی هر کدام از اضلاع، گنبد بلندی قرار گرفته که ارتفاع آنها را ??? گز نوشته‌اند و در قسمت بالایی ساختمان گرداگرد اتاقق و غرفه‌ ساخته‌اند.

در حاشیه طاقها آیات قرآنی و اسماالله با خط جلی نوشته شده‌ است که هم نماد هنر ایرانی و هم نشان تسلیم بودن ایرانیان در مقابل آخرین دین آسمانی است.

ساخت این گنبد در سال ??? هجری قمری به دستور اولجایتو در پایتخت ایلخانیان آغاز شده است و سال ??? هجری قمری به اتمام رسیده است. به عبارتی ساخت بنا قریب به 13 سال طول کشیده و عظمت و بزرگی بنا آن را در ردیف عظیم ترین گنبد آجری جهان قرار داده است.

بعضی از تاریخ نویسان نوشته اند سلطان محمد خدابنده این گنبد و بنای عظیم را بنا کرد که اجساد ائمه اطهار اکبر، یعنی حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) را از آرامگاهشان به آنجا منتقل کند و مدفون سازد ولی به علت خوابی که دید از این عمل منصرف شد.

گنبد سلطانیه بنایی احداث شده در ارگ شهر یا کهن‌دژ سلطانیه پایتخت اولجایتو حاکم سلسله ایلخانان بوده است. مساحت این کهن‌دژ 18 هکتار بوده و توسط دیواری که مشخصه‌ شهرهای قدیم بوده، احاطه می‌شده است. جالب اینکه در ساخت گنبد بزرگ شهر فلورانس از این گنبد الگوبرداری شده است.

بنای این گنبد که بعد از گنبدهای "سانتامارینا" و "ایاصوفیه" سومین گنبد بزرگ دنیاست، شامل سه بخش اصلی ورودی، تربت‌خانه و سردابه است.

تزیینات و نحوه‌ ساخت این مقبره در واقع نقطه‌ عطفی در معماری آن دوران بوده به شکلی که سبکی جدید در معماری به‌وجود آورده که از معماری زمان سلجوقیان منفک شده است.

برای تزیین بنا در این دوران از کاشی به هم‌راه آجر و هم‌چنین برای اولین بار از آیات قرآن استفاده شده است. حکاکی‌هایی در آجرهای دیوارها و سقف‌های رنگین بنا نیز دیده می‌شود.

موضوع جالب توجهی که در این بنا وجود دارد، دالان‌های تو در توی در سردابه‌ آن است که حدس زده می‌شود برای اجرای مراسم خاصی به کار می‌رفته است. 

گنبد سلطانیه که در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده خفته در پهن دشت شرقی زنجان آرام و بی صدا و بی هیچ ادعایی قد افراشته تا شاید به نوعی ثابت کند که هر چه عظیم تر باشی باید صبورتر ، نجیب تر و کم ادعاتر عمل کنی.